Dordrecht, 7 oktober 2024 – Uit nieuw onderzoek lijken regenwormen de belangrijkste oorzaak te zijn van de hoge concentraties PFAS in eieren van hobbykippen in Zuid-Holland Zuid en de gemeente Altena. Dit blijkt uit onderzoek dat het afgelopen jaar/half jaar is uitgevoerd. Het onderzoek toont aan dat PFAS via het eten van wormen in de eieren van kippen komt en zo de ecologische voedselketen binnendringt.
Onderzoek in opdracht van gemeenten
In opdracht van de gemeenten Dordrecht, Molenlanden, Papendrecht en Sliedrecht is in oktober 2023 het onderzoek gestart naar de aanwezigheid van PFAS in eieren van hobbykippen. Daarbij is onderzocht of er een relatie is tussen de uitstoot van PFAS door de nabijgelegen Chemours-fabriek en de PFAS-gehalten in eieren. En of mensen in de omgeving van de fabriek door het eten van deze eieren extra PFAS binnenkrijgen. Het onderzoek is uitgevoerd door advies- en ingenieursorganisatie Arcadis in samenwerking met Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid, GGD-Zuid-Holland Zuid, Tritium Advies en Wageningen Food Safety Research (WSFR).
Op 31 locaties werden eieren verzameld en geanalyseerd. In december 2023 bleek uit de eerste resultaten dat de eieren in de hele regio verhoogde concentraties PFAS bevatten. Dit leidde tot een voorlopig advies van de GGD en het RIVM om deze eieren niet te meer te eten. Dit is direct door de betrokken gemeenten is gecommuniceerd. In mei publiceerde het RIVM de risico-evaluatie: de onderzochte eieren bevatten 6 tot 1000 keer meer PFAS dan eieren in de winkel. Daarom blijft het advies van kracht: eet geen eieren van hobbykippen.
Nieuwe bevindingen over besmettingsbronnen
In het onderzoek naar PFAS in de eieren van hobbykippen werd geen duidelijk verband gevonden tussen het PFAS-gehalte in de bodem en in de eieren. In de bodem in de omgeving wordt vooral de PFAS-soort PFOA gevonden, dit is jarenlang uitgestoten door Chemours in het verleden. In de eieren wordt ook PFOA gevonden, maar het grootste deel betreft andere PFAS-verbindingen. Dit werd niet verwacht. Daarom is aanvullend onderzoek gedaan naar mogelijke besmettingsbronnen. Waaronder diverse soorten voer, water, grond, bodembedekking, meelwormen, vitaminen, medicijnen en regenwormen. Het onderzoek heeft uitgewezen dat regenwormen een belangrijke bron van PFAS in de eieren zijn.
Kippen eten de wormen, waardoor PFAS, vooral de stof PFOS, in de eieren terechtkomt. De gemeten hoeveelheden in de wormen kunnen het grootste deel van de PFAS in de eieren verklaren. Toch is niet uitgesloten dat andere - nog onbekende - bronnen ook bijdragen aan de aanwezigheid van PFAS in de eieren. Het RIVM voert verder onderzoek uit op landelijk niveau naar de aanwezigheid van PFAS in eieren. PFOS is voor zover bekend nooit in het productieproces van DuPont/Chemours gebruikt. Wat dan wel de bron is van PFOS en andere soorten PFAS in de leefomgeving is onduidelijk.
Hoe komt PFOS in de wormen?
PFOS komt bijna overal in geringe mate voor in de grond. Wormen krijgen deze grond binnen. De PFOS stapelt zich op in de worm. Dit heet bio-accumulatie. Hierdoor bevatten de wormen veel hogere PFOS-concentraties dan de grond. Omdat PFOS bijna overal (wereldwijd) voorkomt in de grond, is dit naar verwachting een landelijk en zelfs internationaal probleem. In Zuid-Holland Zuid komt vooral PFOA voor in de bodem. Deze PFAS-soort blijkt veel minder sterk te accumuleren in wormen.
Vervolgstappen
In het PFAS in eieren eindrapport geven onderzoekers aan dat onderzoek op landelijk niveau nodig is om te onderzoeken wat de ophoping van PFAS in wormen betekent voor de gezondheid van mensen en het ecosysteem.
Vragen over PFAS en gezondheid
Heeft u vragen over PFAS en de gezondheid, dan kunt u contact opnemen met GGD Zuid-Holland Zuid via mmk@ggdzhz.nl of 078 - 770 8500. Heeft u klachten of zorgen over uw eigen gezondheid? Neem dan contact op met uw huisarts.
PFASinfo.nl
Heeft u andere vragen over PFAS? Op de website pfasinfo.nl vindt u betrouwbare en actuele informatie op één plek. Ook kunt u hier via het contactformulier vragen stellen aan professionals.
=====================================================================================
VRAGEN EN ANTWOORDEN
- Wanneer ik mijn kippen in een ren hou, kan ik dan weer veilig eieren eten van mijn eigen kippen?
Het helpt om je kippen op een andere ondergrond te houden, zoals een afgesloten ren met een harde bodem, zodat ze geen toegang hebben tot regenwormen. Dit kan de kans op PFAS in hun eieren verkleinen. Maar PFAS kunnen ook op andere manieren in het milieu komen. Daarom is het niet helemaal zeker dat de eieren vrij van PFAS zijn. We weten bijvoorbeeld niet of andere diertjes die door kippen gegeten worden (spinnen, slakken) PFAS bevatten, en of er nog andere bronnen zijn.
- Hoe weet ik of mijn kippen wormen eten met PFAS?
Kippen eten van nature wormen als ze die tegenkomen. De kans is groot dat deze wormen PFAS bevatten. Dus kippen die wormen eten, krijgen waarschijnlijk PFAS binnen. We verwachten dat het probleem verder reikt dan de regio Zuid-Holland Zuid en dat wormen elders in Nederland ook een belangrijke bron van PFAS zijn voor kippen. Dit komt doordat PFAS in heel Nederland (en de rest van de wereld) aanwezig zijn en zich ophopen in het milieu en dus ook in wormen.
- Wat kan ik doen om te voorkomen dat er PFAS in de eieren van mijn kippen komt? Kan ik maatregelen nemen om te voorkomen dat mijn kippen regenwormen eten die met PFAS zijn besmet?
Het lijkt er op dat wormen een belangrijke bron van PFAS zijn. Als je voorkomt dat je kippen wormen eten, bijvoorbeeld door kippen te houden in een ren met een harde bodem, kan dat de hoeveelheid PFAS verminderen. Maar we weten nog niet zeker of er nog andere bronnen van PFAS zijn.
- Zit de PFAS ook in andere dieren dan wormen?
Ja, PFAS kan in andere dieren zitten. Het is bekend dat PFAS ophopen in onder andere vis. PFAS kan in allerlei organismen zitten. Ook andere bodem-bewonende dieren die door kippen worden gegeten, kunnen een bron van PFAS zijn. Verder krijgen ook dieren niet in de bodem leven, maar wel wormen en andere bodemorganismen eten, PFAS binnen.
- Is het uitgesloten dat kippen het ook via voer of etensresten PFAS binnen kunnen krijgen?
In dit onderzoek is er geen PFAS in kippenvoer gevonden, maar dat geldt misschien niet voor al het voer in Nederland. Hoewel regenwormen in dit onderzoek de belangrijkste bron bleken te zijn, komen PFAS op allerlei plekken voor, zoals in de grond waarin groenten groeien, of in water. Ook in groenten uit de supermarkt en volkstuinen komen geringe hoeveelheden PFAS voor.
- Komt er nog vervolgonderzoek naar aanleiding van de bevindingen over PFAS in regenwormen en eieren?
Ja, het RIVM doet verder onderzoek naar PFAS in eieren in heel Nederland. Dit onderzoek moet duidelijk maken hoe PFAS in de voedselketen komt en welke maatregelen nodig zijn om de blootstelling aan PFAS te verminderen.
- Hoe lang duurt het vervolgonderzoek van het RIVM naar PFAS in eieren en worden de resultaten gedeeld met het publiek?
Het is nog niet precies bekend hoe lang het onderzoek duurt, maar het kan enkele maanden tot een jaar duren. De resultaten worden openbaar gemaakt zodra het onderzoek is afgerond.
Heeft u andere vragen over PFAS? Deze kunt u via het contactformulier van pfasinfo.nl stellen.